TamSaha 209. Sayı / Nisan 2022

Gönülden Kaleme Rahmetli Sedat Bal- kanlı ALS hastalı ğ ına yakalandı- ğ ında ülke- miz kamuoyu ALS hakkında bilgisi olmasa bile “futbolcu hastalı ğ ı” diyerek genel bir yakla ş ım gösteri- yordu. İ ngiliz bilim insanları profes- yonel futbolun nörodejeneratif hastalıklarla ilgisinin olup olmadı- ğ ına dair bilimsel çalı ş ma yaptılar ve özetle ş u sonuca vardılar. JAMA Neurology Dergisi’nde “Eski Profesyonel Erkek Futbolcularda Pozisyon ve Kariyer Süresinin Nörodejeneratif Hastalık Riski ile İ li ş kisi” analizi yayınlandı. İ ngil- tere’deki GlasgowÜniversite- si’nden bilim insanları, 1900 ile 1977 yılları arasında do ğ an 7 bin 676 eski erkek İ skoç profesyonel fut- bolcunun tıbbi kayıtlarını inceleye- rek oynadı ğ ı pozisyona (kaleci, defans, orta saha, forvet), kariyer süresine ve aktif olarak futbol oynadıkları döneme dayalı nörode- jeneratif hastalık riskini de ğ erlen- dirdi. Kar ş ıla ş tırma amacıyla ara ş tırmaya, do ğ umyılları ve sosyoekonomik durumları e ş le ş en genel nüfustan 23 bin 28 erkek, kontrol grubu olarak dâhil edildi. 18 yıllık bir takip süresi boyunca, eski futbolcuların 386’sına (7 bin 676 ki ş inin %5’i) nörodejeneratif bir hastalık te ş hisi kondu ve kontrol grubundaki 366 ki ş iye kıyasla (23 bin 28 ki ş inin %1.6’sı) futbolcu- larda görülen riskin 3.6 kat daha fazla oldu ğ u tespit edildi. 6 bin 622 eski futbolcudan elde edilen verilere göre, nörodejeneratif bir hastalıkla ilgisi olmayan neden- lere ba ğ lı ölümler çıkarıldıktan sonra, futbolcuların kale haricinde oynadıkları pozisyonların, e ş le ş en kontrol grubuyla kar ş ıla ş tırıldı- ğ ında dört kattan daha yüksek bir risk te ş kil etti ğ i görüldü. Forvet oyuncularındaki risk nere- deyse üç kat iken en yüksek risk, be ş kat ile defans oyuncuları ara- sında görüldü. Genel olarak, savunma oyuncularına nörodejeneratif hastalık te ş hisi konma ihtimali 1.5 kat daha yüksekti. Di ğ er taraftan kaleci- lerin nörodejeneratif bir hasta- lı ğ a yakalanma olasılı ğ ı kontrol gruplarından kayda de ğ er bir oranda daha yüksek de ğ ildi. Ara ş tırmacılar bu konuda, nö- rodejeneratif hastalık riski ile ili ş kili faktörler olarak travma- tik beyin hasarına ve tekrarla- yan kafa darbelerine maruz kalmayı destekleyen daha fazla kanıta ihtiyaç oldu ğ unu belirti- yorlar. Ya ş ortalaması 20, futbolu bı- rakma ya ş ı ortalaması da 28.5 olan kale harici pozisyonlarda oynayan profesyonel futbolcu- ların kariyer süresi ortalaması 8.6 yıldı. Be ş yıldan kısa bir pro- fesyonel kariyere sahip olan futbolcuların nörodejeneratif bir hastalı ğ a yakalanma olasılıkları 2.3 kat daha fazlaydı ve bu risk, spor kaynaklı bir risk faktörüne maruz kalmanın kümülatif etkisi ile tutarlı bir ş ekilde, kariyer süresi arttıkça daha da yükseliyordu. En yüksek risk, kariyerleri 15 yıl- dan uzun süren oyuncularda görüldü. Bu oyunculara nörodeje- neratif bir hastalık te ş hisi konma olasılı ğ ı genel nüfustan 5.2 kat daha fazlaydı. Futbolcular, aktif olarak oynadıkları döneme göre riski belirlemek için do ğ umyılla- rına göre 20 yıllık alt gruplara ayrıldı. 1910 ile 1969 yılları arasında do ğ an oyuncularda hastalık riski açısından genel nüfusa göre bir fark görülmedi. Bilim insanları, eski profesyonel futbolcular ara- sındaki nörodejeneratif hastalık riskinin, sadece deri topların kulla- nıldı ğ ı bir dönemde do ğ an oyuncu- lar ile deriden sentetik toplara geçi ş in ya ş andı ğ ı bir dönemde do ğ an oyuncular arasında benzer oldu ğ unu belirtiyor (Çalı ş mada, sentetik topların su emmedi ğ i, deri topların ise su emdi ğ i belirtilmi ş ). Ara ş tırmacıların vardı ğ ı sonuçlar ş öyle: “Amatör ve genç futbolun- daki riskler de dâhil olmak üzere futbol ve nörodejeneratif hastalık arasındaki ili ş kiyi sorgulamak için daha fazla çalı ş ma yapılmalıdır. Nörodejeneratif hastalık riskini azaltmak adına, futbolda ve di ğ er spor dallarında travmatik beyin hasarına ve kafa darbelerine maruz kalmanın azaltılması yö- nünde tedbirler alınması önerilir. Bu ara ş tırmanın ardından İ ngiltere Premier Ligi için “Kafa Vuru ş u Kı- lavuzu” çıkartılmı ş tır. Profesyonel futbol antrenmanlarındaki kafa vuru ş ları için hazırlanan kılavu- zun, 2021-22 sezonu öncesinde Premier Lig, EFL, İ ngiltere Kadınlar Süper Ligi (WSL), FAWomen’s Championship, National League System 1-4 ve İ ngiltere Millî Takımlarında kullanılması kararla ş tırıldı. Bu kılavuzun ilk versiyonu, geçti- ğ imiz aylarda Profesyonel Futbol Müzakere ve Danı ş ma Komitesi (PFNCC) alt grubu adına gerçek- le ş tirilen çok sayıda ara ş tırma projesinin ardından geli ş tirildi. Antrenmanlar için özel olarak hazırlanan bu yeni kafa vuru ş u kılavuzu, İ ngiliz futbol piramidinin her seviyesinin ihtiyaçlarını kar ş ılamak üzere tasarlandı. Bu kılavuz neden geli ş tirildi? Premier Lig ve futbol payda ş larının odaklandı ğ ı ana konu, oyunu tüm oyuncular içinmümkün oldu ğ unca güvenli hâle getirmektir. Oyuncuların sa ğ lı ğ ına yönelik ara ş tırmalar devam ederken, kafa yaralanmaları riskini azal- tabilecek önlemlerin alınması da ş arttır. Kafa vuru ş u kılavuzunun geli ş tirilmesi Premier Lig’in “Kafa Yaralanmaları Eylem Planı”nın bir parçasıdır. Bu da Lig oyuncuları için kafa travmasına yönelik taahhüdün kapsamında yer alır. Ara ş tırma- nın kapsamı neydi? Yeti ş kin futbolunda kafa vuru ş larının ivmesini, gücünü, niteli ğ ini ve sıklı ğ ını ölçmek üzerine yayın- lanmı ş mevcut ara ş tırmalarda ba ğ ımsız bir sistematik inceleme gerçekle ş tirildi ve bulunan kesin kanıtların sınırlı oldu ğ unun gö- rülmesi üzerine daha fazla ara ş - tırma yapılması gereklili ğ i ortaya kondu. İ kinci bir çalı ş mada, Liverpool’un 23 ya ş altı ve 18 ya ş altı oyuncula- rından ve Manchester City’nin U18 ve kadın takımlarından bir grup oyuncu yer aldı. Bu çalı ş ma, spor sa ğ lık teknolojisi ş irketi S ports &Wellbeing Analytics (SWA) ile ortakla ş a yürütüldü. Oyuncu- lara, antrenmanlar sırasında yapı- lan kafa vuru ş larının ivmesini ölçen PROTECHT a ğ ızlıklar verildi. Bu a ğ ızlıklar, verilerle hassas öl- çümler ve ardından ba ğ ımsız do ğ - rulamalar yapacak sensörlerle donatılmı ş tı. Üçüncü bir çalı ş ma, Premier Lig’in resmi izleme ve analiz sa ğ layıcısı Second Spect- rum ile birlikte yürütüldü. Bu ça- lı ş ma, ilgili güçleri hesaplamak için video analizini kullanarak 2019-20 sezonunda Premier Lig maçlarında yapılan her bir kafa vuru ş unu in- celedi. Son olarak, Premier Lig, EFL veWSL’deki maçlardaki kafa vu- ru ş larını ölçmek için Opta verileri sorgulandı. Lige ve oyuncunun oynadı ğ ı pozisyona göre birden fazla sezonu kapsayan açıklayıcı bir analiz elde edildi. Her iki çalı ş manın orijinal hâlini bu linklerden https://alsnewstoday.com/news- posts/2021/08/09/male-pro- soccer-players-risk-neurodegene rative-diseases-als/ https://www.premierleague.com/ heading-guidance okuyabilirsiniz Her iki ara ş tırmanın geni ş hâlini ve Türkçe çevirisini de bu linkten okuyabilirsiniz https://als.org.tr/profesyonel- futbolcularda-als-gibi-hastalik- lara-yakalanma-riski-neredeyse- 4-kat-daha-yuksek/ Bu çalı ş ma profesyonel futbolcula- rın nörolojik hastalıklara yaka- lanma riskinin toplumun di ğ er kesimine göre dört kat daha fazla oldu ğ unu gösteriyor yani ülke- mizde Sedat Balkanlı’nın hastalı ğ a yakalanmasından sonra halkın “Futbolcu Hastalı ğ ı” demesinin bi- limsel gerçekli ğ ini ortaya koyuyor. Tabiî ş u soru sorulabilir: “Neden her profesyonel futbol oynayanda bu hastalık görülmüyor da bazıla- rında ortaya çıkıyor?” Bu hastalı ğ ın ortaya çıkması tek bir parametreye ba ğ lı de ğ il; birden fazla etkenin bir araya gelmesi gerekiyor ki hastalık çıkabilsin. Ya ş am sevinciniz hiç bitmesin. Sa ğ lı ğ ınız içinmaske, mesafe ve temizli ğ e dikkat edelim… İ smail Gökçek Profesyonel futbolun nörodejeneratif hastalıklarla ilgisi var mı? 134 135