TamSaha 225. Sayı / Ağustos 2023

Bir futbolcunun topu takım arkada- ş ına aktarabilmesi için yana veya geriye do ğ ru oynaması gerekmek- teydi. Dolayısıyla hücum etmeyi böylesine kısıtlayıcı bir kural var- ken takımların savunma tedbirleri almasına da pek gerek yoktu. Oyun oynanaca ğ ı zaman iki takımdan kaleciler hâriç 10’ar oyuncu, birbir- lerine paralel olan birer hat üzerinde dizilmekte ve maçın ba ş lamasıyla birlikte de bu hatların adeta üst üste bindi ğ i bir kör dövü ş ü ya ş an- maktaydı. Hâliyle taktiksel bir anlayı ş da bulunmamaktaydı. 1866 yılına gelindi ğ indeyse bu ku- ralda revizyona gidilecek ve topa vuruldu ğ unda topla kar ş ı kale arasında rakip takımdan en az üç oyuncu bulunmaması hâlinde of- sayt hükmüne varılması kararla ş tı- rılacaktı. Böylece artık takımların defansif bir tedbir almama lüksü de kalmamı ş tı. Yenilenen kural takım- ları tedbirler almaya ittiyse de bu yeni hâliyle bile asgari düzeyde savunma oyuncusunu yeterli kıl- maktaydı. Bunun neticesinde de takımlarda savunmadan sorumlu bir veya iki oyuncu görevlendiril- meye ba ş lanmı ş tı. Tabiî savunma yapmak için görevlendirilen belli oyuncular olması da bir bakıma futbolda farklı mevkilerin belirgin- le ş mesindeki ilk adımniteli ğ in- deydi. Farklı mevkilerin ortaya çıkması, aynı zamanda taktiklerin de yava ş yava ş ş ekillenmesine yol açacaktı. Tabiî bu taktikler, ofsayt kuralının o günkü yapısı gere ğ i bir ya da iki savunma oyuncusu içermekteydi. Örne ğ in, kayıtlara tarihin ilkmillî maçı olarak geçen ve 30 Kasım 1872’de Glasgow’da oynanan İ skoçya- İ ngiltere kar ş ıla ş masında İ ngilizler sahaya tek bir defans oyuncusuyla çıkmı ş lardı. Yedi oyuncularınıysa ileride hücumhat- tına dizmi ş lerdi. Bir savunmacı ve yedi hücumcunun arasına da ba ğ - lantı kurması için iki oyuncu yer- le ş tirmi ş lerdi. Böylece orta saha oyuncusu kavramı da yava ş yava ş ş ekillenmeye ba ş layacaktı. İ ngilte- re’nin saha içindeki yerle ş imi de anla ş ılaca ğ ı üzere sayısal olarak 1-2-7 ş eklinde ifade edilebilecek bir dizili ş ten ibaretti. İ skoçlarsa İ ngilizlere nazaran biraz daha defansif tedbire önemveren bir kadro sahaya sürmü ş lerdi. “Biraz daha” dediysek, ileriden bir oyuncu eksiltip geriye eklemeyi, yani bir defans oyuncusu yerine iki defans oyuncusu kullanmayı tercih etmi ş lerdi. Ortaya da 2-2-6 ş ek- linde bir dizili ş çıkmı ş tı. Bu ilkmillî maç oynandı ğ ında, ofsayt kuralının yenilenmesinin üzerinden altı sene geçmi ş ti belki ama İ skoçların dene- di ğ i 2-2-6 dizili ş i, futbol dünyası açısından yeni bir icat sayılırdı. Üstelik İ skoçların icadı sadece saha yerle ş imiyle sınırlı da de ğ ildi. Yeni kuralın imkân tanıması sayesinde, bir oyuncunun topu alıp bodoslama rakip savunmanın arasına dalma- sından ziyade aya ğ a pas yaparak savunma arasında bo ş luk bulmayı amaçlayan bir oyun anlayı ş ı dene- mektelerdi. Bu da, modern futbolun 10 yıla yakla ş an kısa tarihi içeri- sinde yeni yeni rastlanan bir anla- yı ş tı. Rivayete göre pasla ş malara alı ş ık olmayan İ ngilizler, İ skoçların bu oyun anlayı ş ı kar ş ısında hem ş a ş ırmı ş hemde bir hayli sinirlen- mi ş lerdi. Yine de İ skoçlar da acemi- liklerinden olsa gerek bu takti ğ i skora yansıtmayı becerememi ş ve maç, golsüz e ş itlikle sona ermi ş ti. Piramit takti ğ inin do ğ u ş u Futbol takımlarının, yava ş yava ş taktiksel arayı ş lar içine girmeye ba ş ladı ğ ı bu dönemde, en popüler hâle gelecek taktikse, “piramit” diye de adlandırılacak olan 2-3-5’ti. 1870’lerin sonunda çe ş itli takımlar bu dizili ş in ilk denemelerini ver- meye ba ş lamı ş lardı. Hatta İ ngiliz spor yazarı JonathanWilson’a göre 1878’deWrexhamve Druids takım- ları arasında oynanan Galler Kupası finalindeWrexham sahaya bu dizi- li ş le çıkmı ş tı ve bu belki de 2-3-5’in bir resmî müsabakada kayıtlara geçen ilk örne ğ iydi. İ ki takımın da teknik direktörünün olmadı ğ ı ve kaptanları tarafından yönetildikleri söz konusu finalde, Wrexham kaptanı Charles Murless, 2-2-6 düzenindeki hücumhatlarında enmerkezde yer alan iki oyuncu- dan John Price’in süratinden dolayı daha geni ş bir alanda da aynı etkiyi gösterebilece ğ ini dü ş ünmü ş ve bu do ğ rultuda, enmerkezdeki di ğ er oyuncusu Edwin Alfred Cross’u da daha geriye, orta alanın ortasına kaydırmı ş tı. 1880’lerle birlikte 2-3-5’i çok daha fazla takım tatbik etmeye ba ş laya- caktı. İ ngiltere Futbol Ligi’nin ilk sezonu olan 1888-1889 sezonunda nama ğ lup ş ampiyon olan Preston North End takımı da bu takti ğ i ter- cih edenler arasındaydı. Preston’ın ertesi sezon ligde üst üste ikinci ş ampiyonlu ğ unu kazanması sonra- sındaysa artık İ ngiltere’de hemen hemen her takım 2-3-5’i benimse- yecek ve bu taktik 40 yılı a ş kın bir süre boyunca futbol dünyasının en genel geçer oyun anlayı ş ı hâline gelecekti. Dizili ş teki mevkileri tek tek adlan- dırmak gerekirse... En geride oyna- yan iki oyuncu için İ ngilizcede “full back” tâbiri kullanılmaktaydı. Bu tâbir Türkçeye çevrilirkense ilk yarısını kaybederek yalın bir ş e- kilde “bek” halini alacaktı. Orta sa- hanın sa ğ ında ve solunda yer alan oyuncular ise sa ğ haf ve sol haf ola- rak adlandırılmaktaydılar. Göbekte yer alan santrhafsa sistemin en kilit oyuncusuydu. Takımhücumdayken oyun kurucu rolünü üstlenen santrhaf, takım savunmaya yerle ş - ti ğ indeyse bu kez savunmaya da yardım ediyor ve rakibin santrfo- runa adammarkajı uyguluyordu. Dolayısıyla bu sistemde santrhaf olarak kullanılan oyuncular, futbol tarihinde oyunun hemhücumhem de savunma yönünü oynamakla görevli ilk oyuncular da olmu ş lardı. Hücumhattına gelindi ğ indeyse bu hattı olu ş turan be ş oyuncu içeri- sinde en dı ş ta oynayanlar sa ğ açık ve sol açık, enmerkezde yer alansa santrfordu. Aralarda kalan iki oyun- cuysa sa ğ iç ve sol iç olarak adlan- dırılmaktalardı. İ ç mevkilerinde oynayan oyuncuların, oynadıkları tarafa göre ters ayaklarını kullan- maları makbuldü, böylelikle kaleye çok daha rahat ş ut çekebiliyorlardı. 20. yüzyılın ba ş larında artık takım- ların çok büyük bölümü sahaya 2-3-5 formatında dizilmekteydi. Bu sayede oyuncularınmevkileri de gayet netle ş mi ş ti. Bir sonraki adım- daysa her mevki bir numarayla özde ş le ş tiriliyor ve buna göre oyuncular 1930’lardan itibaren sırt- larına forma numaraları da ili ş tiri- yorlardı. 1 kaleci, 2 sa ğ bek, 3 sol bek, 4 sa ğ haf, 5 santrhaf, 6 sol haf, 7 sa ğ açık, 8 sa ğ iç, 9 santrfor, 10 sol iç, 11 sol açık... Pozzo’nun ünlü varyasyonu: Metodo 2-3-5 düzenine alternatif olacak, mevki sayılarında de ğ i ş imi öngören bir taktiksel arayı ş a, 20. yüzyılın Futbol tarihinin ilkmillî maçı 1872’de Glasgow’da İ skoçya ile İ ngiltere arasında oynanmı ş ve İ skoçlar o güne kadar görülmemi ş biçimde pasa dayalı bir taktikle İ ngilizleri ş a ş ırtsa da gol atmayı ba ş aramamı ş tı. Pozzo’nun İ talya’sı 1934 ve 1938 Dünya Kupalarında 2-3-2-3 dizili ş iyle zafere ula ş mı ş tı. 2-3-5 düzenini 1889’u nama ğ lup ş ampiyon tamamlayan Preston North End yaygnla ş tırmı ş tı. 52 53