TamSaha 228. Sayı / Kasım 2023

Avusturya Millî Takımı Teknik Direktörü Hugo Meisl 1927 yılında Orta Avrupa Kupası fikrini ortaya atarken Fransa Futbol Federasyonu Genel Sekreteri ve aynı zamanda bir FIFA delegesi olan Henri Delaunay da tüm kıtayı kapsayacak bir ş ampiyona tasarlamı ş tı. Ancak belki de o zamanlar henüz UEFA gibi bütün Avrupa futbolunu tek bir çatı altında toplayacak bir kurum olmadı ğ ı için, Meisl’ın lokal önerisi ülkesi ve çevresinde kabul görürken Delaunay’ın önerisiyse uzunca bir müddet sürüncemede kalmaya mahkûm olmu ş tu. UEFA nihayet 1954’te kuruldu ğ undaysa Henri Delau- nay’ın kıta ş ampiyonası önerisi çoktan 27. ya ş ına girmi ş ti bile. Yine de ilk Avrupa Futbol Ş ampiyonası apar topar organize edilemeyecek çünkü hazırlıkların tamamlanması yakla ş ık üç seneyi bulacaktı. O dönemde “Avrupa Uluslar Kupası” adı verilen turnu- vanın ilk organi- zasyonuysa beklenen ilgiyi görememesi ne- deniyle az daha ertelenmek zo- runda kalacaktı. Zira turnuvaya eleme turları dâhil en az 16 ta- kımın katılması öngörülmü ş tü ancak UEFA’nın 33 üyesi içinden buna yana ş an pek çıkmamı ş tı. Birçok ülke fede- rasyonu turnu- vanın önemli bir etkiye sahip olup olmayaca ğ ı konusunda tereddüt içindeydi. İ lk turnu- vaya katılım için UEFA tarafından yapılan davete icabet etmeyenler arasında dört Britanyalı; İ ngiltere, İ skoçya, Kuzey İ rlanda ve Galler’in yanı sıra Avrupa’dan o za- mana kadar çıkan dünya ş ampiyonları İ talya ve Federal Almanya ile yakla ş makta olan 1958 Dünya Kupası’nın ev sahibi (hatta bu kupada finale kadar gideceklerdi) İ sveç de yer almaktaydı. Neyse ki sürenin bitmesine az bir süre kala toplamda 17 takım turnuvaya katılma konusundaki isteklerini ortaya koymu ş lardı. Böylelikle ilk Avrupa Ş ampiyo- nası’nın elemelerinin kura çekimi 1958 yazında, İ sveç’te yapılıyordu. Fakat kura çekimlerinin Dünya Kupası oynanırken yapılması ilgisizli ğ i de beraberinde getiriyor ve Avrupa Ş ampiyonası, dünya basınında kendisine do ğ ru dürüst yer bulamıyordu. Turnuvada eleme turları niteli ğ indeki sekizde bir final- ler ile çeyrek finaller çift maç eliminasyon usulüne göre oynanacaktı. Bu iki turun ardından ele ğ in üzerinde kalan dört takımsa bugün bizlerin daha çok basketbol ve voleybol turnuvalarından â ş inâ oldu ğ u Final Four usulü bir sistemle, daha sonradan belirlenecek bir ülkede kar ş ı kar ş ıya geleceklerdi. 54 55 yıllarında oynanan bir sonraki Orta Avrupa Kupası’ndaysa zafer bu kez İ talyanları ikincili ğ e razı eden Avusturya’nındı. 1933-1935 yılları arasında düzenlenen üçüncü turnu- vadaysa zirve yine İ talyanların eline geçti. İ kinci olma sırası da Avustur- ya’daydı. Dördüncü Orta Avrupa Kupası 1936 yılında oynanmaya ba ş ladıysa da yeni bir dünya sava ş ının çıkma tehlikesinin iyiden iyiye belirginle ş - mesi üzerine 1938’de turnuvaya süresiz ara verilecekti. Nitekim 1939 sonbaharında beklenen II. Dünya Sava ş ı’nın ba ş lamasıyla birlikte Avrupa’da sadece futbol de ğ il, gündelik hayata dair birçok unsur durma noktasına gelecekti. Sava ş ın 1945 baharında son bulmasının ardındansa hayatı nor- male döndürme çalı ş maları ba ş layacaktı. Bu çerçevede Orta Avrupa Ş ampiyonası da Eski Avusturya Futbol Federasyonu Ba ş kanı ve aynı zamanda eski de bir hakemolan Dr. Josef Gerö’nün adına 1948 yılında yeni- den düzenlenmeye ba ş lıyordu. 1938’de yarımkalan turnuva devam ettirilmemi ş ve be ş takım arasında sil- ba ş tan yeni bir turnuvaya giri ş ilmi ş ti. 1953 yılında sona eren bu ilk Dr. Gerö Kupası’nıysa dönemin dünyadaki belki de en büyük efsanesi olan Macaristan Millî Takımı kazanırken Çekoslovakya ise ikinci olmu ş tu. Dr. Gerö Kupası 1954-1960 periyodundaysa son kez dü- zenlenecekti. Turnuvaya bu sefer Yugoslavya da dâhil edilmi ş ve takımların oynadı ğ ı maç sayısı da 10’a yük- selmi ş ti. Bu son turnuvayı Çekoslovakya kazanırken Macarlar ise bu defa ikincilikle yetinmi ş lerdi. 1960 yılında Avrupa Futbol Ş ampiyonası’nın ba ş lama- sıyla birlikte Dr. Gerö Kupası bir daha organize edil- medi. Ancak turnuva, futbol tarihiyle ilgili birçok kaynak tarafından 1960 öncesi dönemin Avrupa’daki en önemli uluslararası futbol turnuvası olarak gösteril- mekte, hatta ondan dönemin “Avrupa Kupası” olarak da bahsedilmektedir. Bunun sebebi de 20. yüzyılın ilk yarısında futbolda Avrupa’nın en önde gelen ülkelerinin Orta Avrupa ülkeleri olmasıdır. Öte yandan, Avrupa’nın batısında ve ortasında oyna- nan turnuvaların hâricinde kıtanın do ğ usunda ve güneydo ğ usunda da 1920’lerin sonlarında çe ş itli turnuvalar düzenlenmeye ba ş lamı ş tı. Bunlar Balkan, Baltık ve Kafkas ülkelerini kapsayan turnuvalardı. İ lk Balkan Kupası Romanya, Yugos- lavya, Bulgaristan ve Yunanistan’ın katılımıyla 1929-1931 yılları ara- sında oynanmı ş tı. Turnuvada Romanya ş ampiyon olurken Yugoslavya ikinci, Yunanistan üçüncü, Bulgaristan da dördüncü sıraları almı ş tı. 1931 senesindeyse kupanın ikincisi düzenlenmi ş ti. Yunanistan ile Romanya’nın organizasyona katılmama kararı alması üzerine de kupaya son anda Türkiye dâhil edilmi ş ti. Bulgaristan, oynadı ğ ı iki maçı da kazanarak turnuvada ş am- piyonlu ğ a ula ş ırken Millî Takımımız ise di ğ er maçında Yugoslavya’yı 2-0 yenip ikinci sırayı almı ş tı. Bundan sonraki be ş yıl içindeyse bir kez Yunanistan’ın çekilmesi haricinde turnuva hep Yugoslavya, Romanya, Bulgaristan ve Yunanis- tan arasında oynandı. Bu be ş tur- nuvada Yugoslavya ve Romanya iki ş er kez zafere ula ş ırken Bulga- ristan da bir kez güldü. İ kinci Dünya Sava ş ı nedeniyle on yıllık bir sek- teye u ğ rayan Balkan Kupası, 1946’da yeniden ba ş ladı ğ ındaysa Arnavutluk da kupada ilk defa boy gösterdi ve Arnavutlar, o yılki turnuvada tarihlerindeki tek ulus- lararası ba ş arıyı elde ederek ş ampi- yonlu ğ a ula ş tı. Bu tarihten sonraysa turnuvanın Orta Avrupa ülkelerini de kapsaya- cak ş ekilde geni ş letilmesi yönünde çalı ş malar yapıldıysa da bunda Baltık Cumhuriyetleri olarak bilinen Litvanya, Letonya ve Estonya’nın kendi aralarında organize etti ğ i turnuvanın ilki 1928’de düzenlendi. SSCB dönemindeyse bir müddet Belarus da bu turnuvaya i ş tirak etti. 1976 yılına kadar kısa aralıklar hâricinde düzenli olarak organize edilen turnuvaya, 1977’den Baltık Cumhuriyetleri’nin SSCB’den ayrıldıkları 1991 senesine kadar ara verilecekti. 1991’deyse organizasyonuna yeniden ba ş lanan turnuva, 2005 yılına kadar hemen hemen her sene oynanacaktı. Turnuva tarihinde Letonya 19, Litvanya 16, Estonya’ysa 8 birincilik kazandı. 1926’dan 1935’e kadar toplambe ş defa organize edilmi ş bir turnuvaydı. Katılımcı ülkeler Gürcistan, Erme- nistan ve Azerbaycan’dı. Tek devreli lig usulüne göre oynanan bu turnu- vada Gürcistan üç, Azerbaycan da iki ş ampiyonluk alırken Ermenistan be ş turnuvada da sonunculukla yetindi. Balkan Kupası ba ş arılı olunamadı. 1947’de Macaristan’ın katılıp kazandı ğ ı organizasyon bir bakıma turnuvanın sonu oldu zira bir sonraki sezon, turnuva yarıda kalacaktı. 1970’lerde kupanın yeniden canlandırılması için yapı- lan giri ş imler de pek etkili olamadı ve turnuva bu dönemde de sadece iki kez düzenlenebildi. Bunların ilkinde Bulgaristan, ikincisindeyse Romanya kupaya uzanan taraflar oldu. Baltık Kupası Trans-Ka ﬍ asya Kupası Avrupa Ş ampiyonası Nasıl Ortaya Çıktı? Orta Avrupa Kupası’nın ilk ş ampiyonu İ talya. Balkan Kupası’nınmüdavimlerinden Yugoslavya Henri Delaunay