19. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu topraklarında oynanmaya başlanan futbolun en önemli yapı taşlarından birisi, 1959'da kurulan ve 10 Ağustos'ta ilk vuruşla 50. sezonuna girecek olan Türkiye Birinci Futbol Ligi. Ya da yeni adıyla Turkcell Süper Lig. 1923'te Cumhuriyet'in ilanından önce kurulan Türkiye Futbol Federasyonu'nun, aynı yıl 21 Mayıs'ta FIFA üyeliğine kabul edilişi, 25 Ekim 1923'te Milli Takımımızın ilk milli maçını Romanya ile İstanbul'da oynaması, 1962'de UEFA'nın Türkiye'yi bir Avrupa ülkesi olarak üyeliğe kabul edişi, 1951'de profesyonelliğin kabul edilmesi, 1959'dan itibaren düzenlenen milli lig organizasyonları ve kupa müsabakaları, 2. ve 3. liglerin oluşturulması, Avrupa kupalarına katılan Türk takımları ve Milli Takım'ın başarılı sonuçlar elde etmesi, futbol oyununun Türkiye'deki yüzyılı aşkın süregelen tarihinin kısa özeti sayılır.

Derleyen: Barış Tarık Mutlu

İlk golü Özcan Altuğ attı

49 sezonluk lig tarihi öncesi, 24 Eylül 1951'de yürürlüğe giren ve TFF Başkanı Ulvi Yenal başkanlığındaki komitenin hazırladığı talimatname, Türk futbolunda profesyonelliğin başlangıcının ilk adımı oldu. Bu sürecin devamında Federasyon Başkanı Orhan Şeref Apak'ın  girişimleriyle 21 Şubat 1959'da İzmir'de oynanan İzmirspor-Beykoz maçıyla o dönem "Milli Lig" adı verilen Türkiye Profesyonel Birinci Ligi başladı. İzmirspor'un 2-1 kazandığı maçın 11. dakikasında meşin yuvarlağı rakip filelere gönderen Özcan Altuğ,  lig tarihinde ilk golü atan futbolcuydu.

İlk şampiyon Fenerbahçe

16 takımdan oluşan Türkiye Birinci Futbol Ligi'nin ilk sezonunda maçlar, 8'er takımdan oluşan Beyaz ve Kırmızı adlı iki grupta oynandı. Kırmızı Grubu Galatasaray, Vefa, Ankara Demirspor, Göztepe, Karagümrük, Karşıyaka, Gençlerbirliği, Adalet oluştururken, Beyaz Grup'ta Fenerbahçe, Beşiktaş, Altay, İzmirspor, Ankaragücü, Hacettepe, Beykoz ve İstanbulspor yer aldı. O tarihteki statü uyarınca Beyaz Grup'un lideri Fenerbahçe ile Kırmızı Grup'un lideri Galatasaray finalde karşılaştı. İlk maçı Galatasaray 1-0, ikinci maçı ise Fenerbahçe 4-0 kazanınca, Türkiye 1. Futbol Ligi'nin ilk şampiyonu Fenerbahçe oldu.

1959-1960 sezonundan itibaren ise grup sistemi kaldırıldı ve Türkiye Birinci Futbol Ligi bugünkü statüsü ile oynanmaya başlandı. "Milli Lig" adı kısa bir zaman sonra "Türkiye Birinci Ligi" olarak değiştirildi. 60'lı yıllarda, TFF Başkanı Orhan Şeref Apak'ın futbolu Anadolu geneline yayma çabaları meyvesini verdi. Ülkenin dört bir yanında yerel takımların birleşmeleri sonucunda oluşan ve bugün Türk futboluna damga vuran şehir takımları o dönemde kuruldu.

Ligde 1987-1988 sezonuna kadar galibiyete 2 puan verilirken, o sezondan itibaren galibiyete 3 puan verilmeye başlanmasıyla gol ortalamalarında büyük artış görüldü. 90'lı yıllarda iletişim teknolojileri ve TV yayıncılığı alanında yaşanan gelişmeler, futbol dünyasına da sıçrama yaptırdı.

Özel televizyon kanallarının kurulmasının ardından şifreli yayınlara geçilmesi, Türk futbolu için büyük bir gelir kapısı açtı. Galatasaray'ın UEFA Kupası'ndaki başarısı, Milli Takım'ın 2002 yılında Dünya Kupası'nda ve 2003 yılında Konfederasyon Kupası'nda üçüncü olması, Türk futbol tarihinin önemli gelişmeleri olarak kayıtlara geçti. 2002-03 sezonunda adı Türkiye Süper Ligi olarak değiştirilen lig, 2005-06 sezonundan itibaren de Turkcell'in sponsorluğu ile birlikte Turkcell Süper Lig adını aldı.

1959 yılında Milli Lig'le başlayan lig tarihimizde Fenerbahçe, Galatasaray, Beşiktaş ve Trabzonspor dışında, 49 sezonda şampiyonluk sevincini yaşayan takım henüz çıkmadı. 2007-2008 sezonunda 50. şampiyonun belirleneceği lig maratonunda Fenerbahçe 17, Galatasaray 16, Beşiktaş 10, Trabzonspor ise 6 kez ipi göğüsleyen dört büyükler olarak tarihe geçti.

İlk ve son sezon şampiyon aynı

1959 yılında ilk kez Milli Lig adıyla düzenlenen Birinci Futbol Ligi'nde ilk şampiyonluğu Fenerbahçe kazandı. Kırmızı ve Beyaz  gruplardan birinciliği elde eden iki ezeli rakip Fenerbahçe ve Galatasaray, o zamanki statü gereği final maçlarında karşılaştı. İlk maçı, efsanevi futbolcusu Metin Oktay'ın ağları delen golüyle Galatasaray kazansa da rövanşı 4-0'la alan Fenerbahçe, lig tarihinin ilk şampiyonu oldu. Ligin oynanan son sezonunu da yine Fenerbahçe şampiyon olarak tamamladı.

Büyüklerin hasret yılları
 
Lig tarihinde dört büyük takım şampiyonluğu bir başka takıma kaptırmasa da zaman zaman uzun yıllar şampiyonluk hasreti çekti. Şampiyonluğu İstanbul dışına taşıyarakfutbolda yeni bir dönem açan Trabzonspor, 6 kez mutlu sona ulaştı. Ancak Trabzonspor en son ipi göğüslediği 1983-84 sezonundan bu yana 23 sezondur şampiyonluk kupasını kaldıramadı. 1966-67 sezonunda şampiyon olan Beşiktaş, 1981-82'ye kadar geçen dönemde 14 sezon şampiyonluk hasreti çekerken, Galatasaray 1972-73'te kazandığı şampiyonluğun ardından başlayan suskunluğunu 13 sezon sonra 1986-87'de geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz Jupp Derwall yönetiminde bozabildi. Dört büyükler içinde şampiyonluk sevincinden en az süreyle mahrum kalan takım Fenerbahçe oldu. 1988-89'da şampiyonluk kazanan Fenerbahçe, 7 sezon sonra adını lig şampiyonu olarak tarihe yazdırdı. 1968-1969 ve 1974-1975 sezonları arasında şampiyonluğa oldukça yaklaşan Eskişehirspor bu 7 sezonda üç kez ikinci, iki kez üçüncü, iki kez de dördüncü oldu.

Galatasaray'ın üst üste şampiyonluk rekoru

Galatasaray, 1996-97, 1997-98, 1998-99 ve 1999-2000 sezonlarında şampiyonluğa ulaşırken bu tarihi başarıyı yakalayan tek takım oldu. Üç sezon üst üste şampiyon olma başarısını da Galatasaray'ın yanı sıra Trabzonspor ve Beşiktaş yakaladı. Galatasaray 1970-71, 1971-72 ve 1972-73 sezonlarında üst üste şampiyon olurken, Trabzonspor 1978-79, 1979-80 ve 1980-81 sezonlarında, Beşiktaş da 1989-90, 1990-91 ve 1991-92 sezonlarında üst üste ipi göğüsleyerek tarihe geçti. 1967-1968 sezonunda Fenerbahçe, 1976-1977'de Trabzonspor, 1992-1993'te de Galatasaray üç büyük kupayı birden (Lig, Türkiye ve Cumhurbaşkanlığı) kazanan takımlar oldu.

Dört büyüklere kâbus yaşatan üç takım

Dört büyüklerin hepsini bir sezonda sadece üç takım yenebildi. 1987-1988 sezonunda Malatyaspor kendi sahasında Galatasaray'ı 3-1, Beşiktaş'ı 5-3, Fenerbahçe'yi 1-0, deplasmanda da Trabzonspor'u 3-2 mağlup etti. 2001-2002 sezonunda MKE Ankaragücü kendi sahasında Galatasaray ve Fenerbahçe'yi 2-1, Trabzonspor'u 4-2, deplasmanda da Beşiktaş'ı 2-1 yendi. Son olarak da 2006-2007 sezonunda Bursaspor deplasmanda Fenerbahçe'yi 1-0, kendi sahasında Trabzonspor'u 2-1, Beşiktaş'ı 3-0 ve Galatasaray'ı 2-0'lık skorlarla mağlup etti.

Beşiktaş'ın derbi rekoru

Fenerbahçe, Galatasaray ve Beşiktaş arasında oynanan derbilerde bir sezonda oynadığı dört derbi maçını birden, üstelik hiç gol yemeden kazanan tek takım 2002-2003 sezonunda Beşiktaş oldu. Beşiktaş 2002-2003 sezonunda, Fenerbahçe'yi 1-0 ve 2-0, Galatasaray'ı 1-0 ve 1-0 'lık skorlarla mağlup etti.

Lig tarihinde en fazla puan farkıyla şampiyonluğa ulaşan takım Galatasaray oldu. Sarı-kırmızılı ekip 1987-88 sezonunda 90 puanla mutlu sona ulaşırken, ikinci sıradaki Beşiktaş 78 puanda kaldı. Aradaki 12 puanlık fark şimdiye dek şampiyonla ikinci arasındaki en fazla puan farkı olarak tarihe geçti. İlk üçte dört büyükler 128 kez yer alırken, bu dereceye sadece 19 kez girebilen diğerleri ise şöyle:
Eskişehirspor 5, Samsunspor, Altay, Gaziantepspor ve Gençlerbirliği 2, Adanaspor, Vefa, Göztepe, Boluspor, Zonguldakspor ve Malatyaspor 1.

En iyi performans Fenerbahçe'nin

Lig tarihinde bugüne kadar en iyi performansı gösteren takım Fenerbahçe oldu. 1988-89 sezonunda şampiyon olan Fenerbahçe, oynadığı 36 maçın 29'unu kazandı. 6'sında berabere kaldı ve sadece tek maçta mağlup oldu. Yüzde 88.8'lik bir puan performansı yakalayan Fenerbahçe, artı 76 averajla o sezon lig tarihinin en iyi averajını da elde etti. Rakip filelere 103 gol bırakan Fenerbahçe, kendi kalesinde 27 gol gördü.

Lig tarihinin en kötü performansını ise Zeytinburnuspor gösterdi. 1996-97 sezonunda 34 maçta iki galibiyet, beş beraberlik alabilen Zeytinburnuspor, sadece 13.2'lik bir puan performansı yakalayabildi. Attığı 26 gole karşılık kalesinde 86 gol gören Zeytinburnuspor, eksi 60'la lig tarihinin en kötü averajıyla sezonu bitirdi.

Kıyasıya geçen sezon

Birinci Lig'de sezon sonu puan tablosuna göre en çekişmeli sezon 1980-81 oldu. Takımların galibiyet sayıları birbirlerine o kadar yakındı ki, ligi ikinci sırada tamamlayan Adanaspor ve üçüncü sıradaki Galatasaray 34 puan toplarken, küme düşen Rizespor'un 29 puanı vardı. 4 büyüklerden Fenerbahçe de Rizespor'la aynı puana sahipti. Ancak Fenerbahçe, dört büyükler içinde averajla ligde kalan tek takım oldu.

Goller ve Krallar

Turkcell Süper Lig'de geride kalan 49 sezonda 30'u Türk, 3'ü yabancı olmak üzere toplam 33 futbolcu "Gol Kralı" unvanını kazandı. Ligin en çok gol atan 33 futbolcusu 15 ayrı takımdan çıkarken, Galatasaray ve Fenerbahçe 13'er defayla en fazla "Gol Kralı"na sahip takım unvanını elinde bulundurdu.

Lig tarihinde en fazla "Gol Kralı" olan futbolcu, Türk futbolunun efsane isimlerinden Metin Oktay. Aynı zamanda ligin ilk "Gol Kralı" olan Metin Oktay, 1959, 1959-60, 1960-61, 1962-63, 1964-65 ve 1968-69 sezonlarında toplam 6 kez "Gol Kralı" olarak lig
tarihine adını yazdırdı.

Rekorlar serisi

5 defa gol krallığı kazanan Tanju Çolak ise 1987-88 sezonunda Galatasaray formasıyla attığı 39 golle, bir sezonda en fazla gol atan futbolcu rekorunu kırdı. "Gol Kralı" unvanına 3 ayrı kulüpte ulaşarak ayrı bir rekor kıran Tanju Çolak, 1985-86 ve 1986-87 sezonlarında Samsunspor, 1987-88 ve 1990-91 sezonlarında Galatasaray, 1992-93 sezonunda da Fenerbahçe formasıyla "Gol Kralı" oldu. Tanju Çolak ayrıca, 6 golle bir maçta en fazla gol atan futbolcu unvanını da elde etti. Çolak, 1992-93 sezonunda Fenerbahçe'nin İstanbul'da Karşıyaka'yı 7-1 yendiği maçta sarı-lacivertli formayla 6 kez fileleri sarsmıştı.

Paylaşılan krallıklar

Turkcell Süper Lig'de geride kalan 49 yıllık tarihinde "Gol Krallığı" 3 kez paylaşıldı. 1975-76 sezonunda Fenerbahçeli Cemil Turan ile Ankaragücü'nden Ali Osman Renklibay 17'şer, 1979-80 sezonunda Bursasporlu Bahtiyar Yorulmaz ile Altaylı Mustafa Denizli 12'şer, 2001-2002 sezonunda ise Beşiktaşlı İlhan Mansız ile Galatasaraylı Arif Erdem 21'er golle bu unvanı paylaştı.

Sezonlar ve goller

Ligde bir sezonda en fazla gol, 1987-88 sezonunda 380 maçta 1032 golle kaydedildi. En az gol ise 1973-74 sezonunda atıldı. Takımlar 240 maçta fileleri toplam 405 kez havalandırdı. Ligde gol ortalaması en yüksek sezon ise 2000-2001 oldu. 306 maçta toplam 1017 gol atılırken, maç başına düşen 3.32 ortalama, lig tarihine "en bereketli sezon" olarak geçti. En az gol ortalamasının gerçekleştiği sezon ise 1969-70 oldu. 240 maçta toplam 419 gol atılırken, maç başına düşen ortalama gol sayısı 1.74'te kaldı.

3 puanlık sistemle gol bereketi

Ligde 3 puan sistemine geçilmesiyle birlikte, atılan gol sayısında büyük artış gözlendi. 3 puan sistemine geçildiği 1987-88 sezonunun ardından maç başına gol ortalaması geçtiğimiz sezona kadar 2.68'in altına düşmedi. Ancak geçtiğimiz sezon oynanan 306 maçta 736 gol kaydeden takımlarımız, maç başına 2.41 ortalamasını tuttururken 3 puanlık sistemin "en verimsiz" sezonunu yaşadı. Ligde bir sezonda 1000 gol barajı şimdiye dek iki kez geçildi. 1997-98 sezonunda atılan 1032 golün yanı sıra, 2000-2001 sezonunda da da fileler toplam 1017 kez havalanmıştı.

En farklı skorlar

Ligde şimdiye dek en farklı skorlu galibiyeti Beşiktaş elde etti. Siyah-beyazlılar, 49 sezonu geride kalan ligde, 1989-1990 sezonunda İstanbul'da Adana Demirspor'u 10-0 yenerek, tarihi galibiyete bir imza attı. Ligin en çok gol atılan maçı ise 1991-1992 sezonunda oynanan Fenerbahçe-Gaziantepspor müsabakası oldu. Fenerbahçe'nin 8-4 kazandığı maç, 12 kez filelerin havalandığı en gollü karşılaşma olarak tarihe geçti.

Ligde 1987-1988 sezonundan itibaren uygulanan 3 puan sistemine dek geçen 29 sezonda yalnızca 4 maçta 10 ve daha fazla gol atılırken, 3 puan sistemine geçişten sonra 2006-2007 sezonunun sonuna kadar düzenlenen 19 sezonda ise 9 kez 10 ve daha fazla gollü maç oynandı.

Lig Tarihinin 'En'leri

En çok şampiyon olan takım: Fenerbahçe (17)
En çok lig ikincisi olan takım: Fenerbehçe (15)
En çok maç oynayan takımlar: Fenerbahçe ve Galatasaray (1596)
Toplamda en çok galibiyet alan takım: Galatasaray (898)
Galibiyeti mağlubiyetinden fazla olanlar takımlar: Fenerbahçe, Galatasaray, Beşiktaş, Trabzonspor ve Eskişehirspor
En çok yenilgi alan takım: Ankaragücü (539)
En çok berabere kalan takım: Beşiktaş (455)
En çok gol atan takım: Fenerbahçe (2776)
En çok gol yiyen takım: Ankaragücü (1826)
Attığı gol yediğinden fazla olan takımlar: Fenerbahçe, Galatasaray, Beşiktaş, Trabzonspor, Eskişehirspor ve Sarıyer
En az maç oynayan takımlar: Balıkesirspor, Kırıkkalespor (30)
En az galibiyet alan takım: Kahramanmaraşspor (4)
En az gol atan takım: Balıkesirspor (18)
En az gol yiyen takım: Balıkesirspor (39)
En uzun süre yenilmeyen takım: Beşiktaş (48)
Üst üste en çok yenilen takım: Zeytinburnuspor (10)
En uzun süre deplasmanda yenilmeyen takım: Galatasaray (40)
En uzun süre maç kazanamama rekoru: Adana Demirspor (29)
Bir maçta en çok gol atan futbolcu: Tanju Çolak (6)
Bir maçta en çok penaltı atan futbolcu: Zafer Tüzün (4)
Bir maçta en fazla kırmızı kart gören takım: Beşiktaş (5)